Spotkanie on-line z dnia 10 listopada było piątym spotkaniem ekspertów zaangażowanych i zaproszonych do współpracy w ramach projektu System oddziaływań profilaktycznych. Cztery wcześniejsze miały miejsce w Poznaniu, Krakowie, Lublinie a jedno ze spotkań miało charakter internetowy. Celem spotkania i dyskusji będących przedmiotem niniejszego podsumowania było kontynuowanie analiz dotyczących stanu polskiej psychoprofilaktyki w wymiarze realizowanych działań, ich jakości oraz szerokiego rodzaju uwarunkowań.
Prowadzone dyskusje i analizy zmierzały do określenia rekomendacji dla działań profilaktycznych oraz diagnozy będącej kluczowym elementem projektu.
Rekomendacje
Na podstawie dyskusji ekspertów oraz opracowanych materiałów sformułowano rekomendacje etapowe i wnioski dotyczące projektowanej diagnozy sytuacji profilaktyki w szkołach oraz stanu i jakości szkolnych działań profilaktycznych.
- Szczególną uwagę należy zwrócić na dostępność poszczególnych zachowań ryzykownych (niebezpiecznych substancji, zachowań, itp.) – od strony prawnej, ekonomicznej, geograficznej i kulturowej (zawartość mediów, obyczaje).
- Słabnące jest znaczenie kluczowego czynnika chroniącego jakim jest silna więź rodzinna i z rodzicami. Stąd należy wzmacniać oddziaływania poprzez promocję dobrego życia rodzinnego w szkole – np. wzrost roli zajęć „Wychowania do życia w rodzinie” oraz edukację ogółu nauczycieli na temat wiodącej roli czynnika więzi rodzinnej w profilaktyce.
- W związku z istotną rolą czynnika chroniącego jakim jest aktywne życie religijne konieczna jest proliferacja wiedzy o pozytywnym znaczeniu życia religijnego w wychowaniu i realne wsparcie katechezy w warunkach szkolnych.
- Należy z uwagą analizować wpływ rosnącej zamożności na trendy kulturowe w zachowaniach młodzieży i formułować odpowiednie propozycje profilaktyczne.
- Większość tzw. uczniów trudnych przy bliższym oglądzie ich sytuacji ujawnia potężne zaburzenia środowiska rodzinnego (dysfunkcje, przemoc, uzależnienia). Szkoła powinna nauczyć się właściwie reagować na tego rodzaju sytuacje. Być może wszyscy nauczyciele powinni przejść przez treningi umiejętności wychowawczych typu „Szkoły dla Rodziców i Wychowawców” oraz przez szkolenia na temat genezy negatywnej tożsamości uczniów.
- Analiza uwarunkowań społeczno-kulturowych zachowań ryzykownych wskazuje, że wszyscy uczniowie powinni być obejmowani dobrymi działaniami profilaktycznymi, a nie tylko wybrana część (zwykle niewielki odsetek).
- Analizując wyniki dotyczące agresji i przemocy rówieśniczej należy bardzo dogłębnie analizować charakter przyjętych wskaźników w kontekście teoretycznym badanych zjawisk. Dość powszechnie przyjęta zła praktyka pomiarowa ogranicza się bowiem wyłącznie do przyjęcia behawioralnych kryteriów agresji (co respondent zrobił lub jemu zrobiono) bez uwzględnienia formalnych charakterystyk działań agresywnych tj. regularność (ciągłość) realizacji wrogich działań, nierównowaga sił pomiędzy ofiarami i sprawcami, czy intencjonalność oddziaływań. Istotne jest także rozpoznanie, jaki charakter miały działania agresywne w kontekście typologii uwzględniającej agresję fizyczną, werbalną, relacyjną oraz cyberprzemoc.
- Otrzymywanie wsparcia społecznego i doświadczanie dobrych relacji w grupie rówieśniczej jako czynnika chroniącego należy zauważyć, że rzeczywiście jest on silnie statystycznie powiązany z przynależnością do grup ryzyka. W prawie wszystkich kategoriach dzieci z grupy wysokiego ryzyka wykazują częściej brak posiadania osoby, która dostarcza określonego rodzaju wsparcia lub szerzej dobrej jakości relacji rówieśniczej.
- Uczniowie z grupy wysokiego ryzyka najniżej postrzegają wymiar klimatu szkoły związany z koncentracją na rozwoju, a w najwyższym stopniu postrzegają skoncentrowanie na ocenach.
- Należy podjąć starania zwiększające w grupie podwyższonego ryzyka poczucie związku ze szkołą i znaczenie nauki. Pomóc w tym może położenie większego nacisku na prowadzenie lekcji w sposób, który w większym stopniu dążył będzie do poczucia rozwijania wiedzy i kompetencji uczniów niż ocen jakie otrzymują.
- W celu wzmocnienia ważności zagadnień związanych z wychowaniem i profilaktyką należy stworzyć całościową wizję wychowania i profilaktyki. Istotne jest przywrócenie etosu wychowawcy. Aby to osiągnąć, należy włączyć do współpracy wielu partnerów społecznych oraz udziału wielu doświadczonych ekspertów o różnych specjalnościach. Jednak już teraz, w oparciu o dostępną wiedzę i doświadczenia można sformułować szereg konkretnych, szczegółowych postulatów do wykorzystania w tworzonych obecnie aktach legislacyjnych wdrażających kolejne kroki reformy systemu edukacji.
- Ważne, aby organy prowadzące nowych szkół ponadpodstawowych traktowały profilaktykę w tych szkołach, jako jedno z zadań własnych i posiadały środki na profilaktykę o odpowiedniej wysokości (czyli tak, jak obecnie gminy, a nie tak jak obecnie powiaty). Można wprowadzić zapisy prawne zobowiązujące gminy, na terenie których funkcjonują ponadpodstawowe szkoły powiatowe, do finansowania działań profilaktycznych w tych szkołach, pomimo, że organem prowadzącym jest powiat. W ślad za takim rozwiązaniem gminy te (np. będące stolicami powiatów) powinny otrzymać dodatkowe środki na profilaktykę.
- Specjalne potrzeby edukacyjne nie muszą mieć charakteru determinującego. Dysponując wsparciem uczniowie z tzw. SPE mogą wiele osiągnąć i cieszyć się w pełni życiem. Wielu rodziców, bardziej niż współpracy z nauczycielami, potrzebuje ich pomocy i wsparcia. Rodzice dzieci ze SPE doświadczają zwykle więcej obciążających sytuacji niż tzw. przeciętny rodzic.
Materiały po panelu eksperckim:
- Prof. dr hab. Jacek Pyżalski - Agresja i przemoc. Relacje w klasie
- Prof. dr hab. Krzysztof Wojcieszek - Społeczno–kulturowe uwarunkowania szkolnych działań profilaktycznych
- Mgr Anna Borkowska - Dobrostan a sukcesy edukacyjne i życiowe dzieci i młodzieży
- Dr Szymon Grzelak - Znaczenie wychowania i profilaktyki w obliczu zmian w systemie edukacji
- Dr Piotr Kwiatkowski - Teoretyczne konteksty profilaktyki zachowań ryzykownych młodzieży
- Dr Piotr Plichta - Zapotrzebowanie na profilaktykę w środowisku uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych
- Dr Maciej Tarnowski - Aktywność fizyczna jako czynnik stabilizujący zachowania prozdrowotne w profilaktyce uzależnień