Trzeci panel ekspercki - Kraków, 07.04.2017

Kolejne spotkanie ekspertów projektowych, które odbyło się 7 kwietnia 2017 roku w Krakowie, obejmowało kilka ważnych aspektów realizowanych w ramach projektu działań. Do panelu dyskusyjnego w Krakowie zostali zaproszeni: dr Roksana Ulatowska, dr Małgorzata Marzec, dr Grzegorz Mazurkiewicz oraz dr Grzegorz Kata. 

Ponadto udział w spotkaniu brali eksperci projektowi: prof. Jacek Pyżalski, prof. Krzysztof Ostaszewski, dr Jakub Kołodziejczyk, prof. Antoni Jeżowski oraz dr Wiesław Poleszak i dr Robert Porzak.

W związku z aktualnie prowadzonymi w projekcie zadaniami związanymi z prowadzeniem badań w szkołach, znaczna część dyskusji przebiegała nad doprecyzowaniem narzędzi oraz uzgodnieniem kwestii organizacyjnych badań. Uczestnicy spotkania poddali też szczegółowej analizie dotychczasową sytuację funkcjonowania profilaktyki w Polsce w różnych obszarach na podstawie wyników badań oraz przeprowadzonych kontroli. Eksperci omawiali rolę i znaczenie oraz sposób działania przywódców edukacyjnych odpowiedzialnych za tworzenie i wdrażanie programów profilaktycznych. Poruszony został temat Wolontariatu, jako elementu programów wychowawczo-profilaktycznych. Wiodącym tematem panelu były zagadnienia związane ze sferą finansową realizacji programów profilaktycznych. Punktem wyjścia w tej części dyskusji była analiza dotychczas realizowanych w tym obszarze zadań oraz ich niskiej efektywności ekonomicznej. Główne obszary dyskusji w zakresie finansowania profilaktyki obejmowały ocenę skali potrzeb finansowych profilaktyki szkolnej, ilość nakładów na profilaktykę szkolną dla zapewnienia jej skuteczności, ocenę zadań profilaktyki w kontekście źródeł finansowania, mechanizmy ekonomiczne i prawne skutecznej dystrybucji środków na profilaktykę, rozwiązania administracyjne i organizacyjne zapewniające wzrost skuteczności profilaktyki szkolnej, przykłady dobrych praktyk w innych krajach w obszarze finansowania profilaktyki.

Rekomendacje

W wyniku dyskusji ekspertów oraz na podstawie opracowanych przez nich materiałów sformułowano wnioski i rekomendacje etapowe dotyczące dotyczące projektowanej diagnozy sytuacji profilaktyki w szkołach. Rekomendacje dotyczą głównie wymiaru finansowego profilaktyki w szkołach oraz stanu i jakości działań profilaktycznych w obszarze organizacyjnym na poziomie zarządzania i wdrażania programów profilaktycznych.

  • Aktualna sytuacja w Polsce wskazuje na niski poziom efektywności programów profilaktycznych w wymiarze finansowym (kontrola NIK, analiza wydatków na profilaktykę w odniesieniu do skuteczności prowadzonych w szkołach działań profilaktycznych). Pokazuje to konieczność wprowadzenia zmian w tym obszarze w celu osiągnięcie jak najlepszego efektu przy wykorzystaniu dostępnych zasobów. Może się to dokonać poprzez zwiększanie świadomości ekonomicznej u instytucji zajmujących się konstruowaniem i wdrażaniem programów profilaktycznych. Z punktu widzenia ekonomicznego głównymi problemami w tworzeniu i wdrażaniu programów profilaktycznych jest trudność w określeniu mierzalnego celu programów oraz ich późniejszej ewaluacji. Wynika to z tego, że w przypadku profilaktyki cele są wielkościami jakościowymi, przez co trudno ustalić ich wartość. W konsekwencji wprowadzania programów profilaktycznych bez uwzględnienia aspektu finansowego (bez rzetelnego ustalenia mierzalnych celów tych programów) ograniczona jest możliwość ich rozliczenia. Stąd potrzeba określania mierzalnych celów i odpowiednio dobranych kryteriów oceny przy tworzeniu programów profilaktycznych oraz dokonywania rzetelnej ich ewaluacji (czy cele programu zostały zrealizowane, w jakim zakresie, czy zastosowane narzędzia przyniosły spodziewane rezultaty), a co za tym idzie konieczna jest współpraca wielu specjalistów z różnych obszarów nauki.
  • Efektywność ekonomiczną programu (wydajność), to jakim kosztem uzyskaliśmy wynik i rezultat, czy poniesione nakłady są wystarczające, czy przy poniesieniu tych samych kosztów rezultaty mogłaby być lepsze możne ułatwić ocena pod kątem: użyteczności (trafności) programu (czy program przyczynił się do zaspokojenia potrzeb grup docelowych, beneficjentów programu), trwałości programu (w jakim czasie program będzie działał, jakie są szanse, że zmiany wprowadzone w czasie programu będą trwały po zakończeniu programu), wpływu odroczonego (czy program będzie miał efekty w dłuższym horyzoncie czasu i jakie są długofalowe efekty programu) oraz zasadności programu (czy cele programu odpowiadają priorytetom społeczności szkolnej/odbiorcom programu). Przy tworzeniu programów profilaktycznych należy zwrócić szczególną uwagę na dobór odpowiednich wskaźników do oceny ich skuteczności (wskaźniki powinny być tworzone indywidualnie, w zależności od celu, jaki dany program ma realizować). Proponowane narzędzia, mogące pomóc z punktu widzenia ekonomii przy tworzeniu programów profilaktycznych: analiza koszty/korzyści i koszty/użyteczność, Strategiczna Karta Wyników.
  • Skalę potrzeb finansowych profilaktyki szkolnej należy oceniać na podstawie liczby potencjalnych odbiorców uwzględniając poziom szkoły oraz czynniki ryzyka. Bardzo ważnym elementem oceny tego, jakie nakłady finansowe są niezbędne do wdrażania skutecznych programów profilaktycznych jest przede wszystkim rzetelna ocena aktualnej sytuacji profilaktyki w Polsce. Ocena działań profilaktycznych przeprowadzona przez NIK pokazuje, że nie są to efektywne działania zarówno w wymiarze organizacyjnym, finansowym jak i merytorycznym. Wszystkie płaszczyzny, które zostały poddane ocenie zostały usytuowane, jako wątpliwej jakości. Organizacja w skalach działań jest często deklaratywna bo opiera się raczej na wizji i wyobrażeniu liderów profilaktyki szkolnej, w niższym stopniu na odniesieniu do rzetelnych badań. Punktem wyjścia jest zatem uzyskanie rzetelnej informacji, które należy zebrać w oparciu o kategorie wychowawcze, a nie tylko kategorie problemowe.
  • Szacunkowe nakłady finansowe na profilaktykę szkolną aby zapewnić jej skuteczność to ok. 100 mln rocznie bez kosztów związanych z utrzymaniem rozwiązań systemowych działających na rzecz profilaktyki, czyli ośrodków MOW / MOS, poradni psychologiczno-pedagogicznych, świetlic dziennego pobytu i socjoterapeutycznych, zajęć wyrównawczych dla dzieci z deficytami poznawczymi, neuropsychologicznymi, itp. Konieczne jest wprowadzenie/udoskonalenie mechanizmów ekonomicznych i prawnych skutecznej dystrybucji środków na profilaktykę. Ważnym elementem jest racjonalizacja wydatków (środki nie są nieograniczone), którą można usprawnić poprzez: analizy finansowe, w szczególności koszt-efekt, kontrolę realizacji działań oraz liczenie kosztów (problemem często jest brak realizacji wielu takich działań), ograniczenie finansowania działań, co do których nie ma dowodów efektywności (wprowadzanie działań, których ewaluacji można dokonać), konkursy z właściwymi kryteriami i procedurami (poziom lokalny), programy rekomendowane, obowiązek ewaluacji działań (zarówno procesu, jak i efektów realizowanych programów), prymat jakości – często tańsze nie znaczy lepsze, racjonalizacja wydatków – np. w obszarze kształcenia profesjonalistów (subwencja oświatowa).
  • Propozycja finansowania zadań profilaktyki szkolnej: profilaktyka uzależnień chemicznych i behawioralnych (Gminne/ miejskie PRPAiN, NPZ), profilaktyka zachowań antyspołecznych (przemocy, bulliyng’u, przestępczości) (MEN, MOW/ MOS), profilaktyka problemów zdrowia psychicznego (MEN, NPZ), profilaktyka niepowodzeń szkolnych (Szkoła, MEN), pomoc psychologiczna w sytuacjach kryzysowych dla uczniów (Szkoła, MEN, PPP), profilaktyka samobójstw i innych zachowań autodestrukcyjnych (MEN, NPZ), profilaktyka wypadków (MEN, Policja). Proponowane mechanizmy ekonomiczne i prawne skutecznej dystrybucji środków na profilaktykę: podział funduszy na programy/działania rekomendowane (konkursy lub organizowane przez JST/akredytacje MEN) oraz na programy/działania innowacyjne/autorskie (konkursy /granty organizowane przez JST).
  • Obszary rozwiązań administracyjnych i organizacyjnych, jakie należy wprowadzić/sprecyzować/zmodyfikować w celu zapewnienia wzrostu skuteczności profilaktyki szkolnej: system lub systemy rekomendacji programów poparte aktami prawnymi, system akredytacji szkół do prowadzenia rekomendowanych działań profilaktycznych – dostęp do funduszy publicznych na profilaktykę, system kształcenia szkolnych specjalistów ds. profilaktyki i certyfikowania tych specjalistów, zmiana statusu profilaktyki w szkole (odejście od outsourcingu/ zakupu usług przez szkołę na rzecz prowadzenia długofalowych działań przez kadrę pedagogiczną szkoły).
  • Aktualna sytuacja profilaktyki w Polsce wskazuje na potrzebę animowania dobrych praktyk. Niezwykle istotne na tym etapie jest podejmowanie działań w modelu dialogu, współpracy. Wśród elementów dobrych praktyk powinno się znaleźć: porównywanie efektywności różnych typów interwencji profilaktycznych (metaanaliza) przy przyjęciu wspólnych wskaźników, zastosowanie grup kontrolnych przy ewaluacji, obliczanie kosztów jednostkowych efektywnego oddziaływania profilaktycznego, dobre praktyki w zakresie finansowania/liczenia kosztów. Przykładami dobrych praktyk w innych krajach w zakresie zarządzania i finansowania profilaktyki, z których można korzystać wprowadzając rozwiązania dotyczące profilaktyki w Polsce są: USA - Regulacje prawne, które zobowiązują szkoły do korzystania ze skutecznych programów/ działań profilaktycznych, 1998 Safe and Drug-Free Schools (SDFS) US Department of Education – schools should spend their SDFS funds on evidence-based programs or activities; Czechy - od 2005 roku wprowadziły system certyfikowania realizatorów szkolnej profilaktyki (realizatorzy muszą wykazać się odpowiednią wiedzą i umiejętnościami do prowadzenia działań profilaktycznych, spełniać założone standardy) a bez osób posiadających certyfikat jakości szkoły nie mogą ubiegać się o publiczne pieniądze na realizację działań profilaktycznych w szkole.
  • Analiza zestawów szkolnych programów wychowawczych i programów profilaktyki, wskazuje, że ich poziom jest bardzo zróżnicowany. Nieuporządkowane są procedury myślenia o profilaktyce, często mają charakter wycinkowy, czyli opierają się na tym co doskwiera nie tylko młodzieży w danej szkole czy zespołowi wychowawczo nauczycielskiemu, ale nierzadko pojedynczym specjalistom odpowiedzialnym za tworzenie programu (w wąskim zakresie ich specjalizacji). Taki mechanizm kształtowania profilaktyki w szkołach wymaga reorganizacji. Konieczne jest wypracowanie systemu tworzenia programów profilaktycznych w szerszej perspektywie, na podstawie rzetelnych informacji, z udziałem specjalistów z różnych obszarów. Niezbędna jest zatem wielopłaszczyznowa diagnoza, która będzie dotyczyła zarówno sfery administracyjnej, finansowej, prawnej jak i merytorycznej tego, co jest podstawą do działań profilaktycznych oraz tego, jaki one przybierają kształt organizacyjny, finansowy ale też ten wykonawczy, czyli do czego zmierzają i w jakich formach realizatorzy próbują oferować osiąganie celów.
  • Większość badań dotyczących profilaktyki, oceniających jej skuteczność lub badających zapotrzebowanie na nią ma charakter wycinkowy. Zazwyczaj dokonywane są przez przedstawicieli poszczególnych wąskich dziedzin nauki. Wyniki tak przeprowadzonych badań nie przedstawiają pełnego obrazu sytuacji profilaktyki i nie do końca mówią o efektywności działań profilaktycznych. Konieczne jest zastosowanie w tym obszarze modelu podłużnego, który pozwoli wielowymiarowo zbadać zapotrzebowanie na profilaktykę w Polsce, co będzie solidną podstawą do tworzenia i wdrażania programów profilaktycznych, a to z kolei umożliwi dokonanie rzetelnej ewaluacji wprowadzonych działań. Ważne jest zastosowanie modelu systemowego podczas przeprowadzania wielowymiarowej diagnozy zapotrzebowania na profilaktykę, na podstawie której ustalane są rekomendacje do tworzenia programów profilaktycznych. To umożliwi dopasowanie działań do potrzeb środowiska i pozwoli lepiej ocenić jej efektywność. Należy przyjąć wiele podejść, które leżą u podstaw kształtowania działań profilaktycznych, takich które mówią o poznawczych następstwach otrzymywania pewnego rodzaju informacji albo behawioralnych skutkach odnalezienia się w określonej sytuacji edukacyjnej, interpersonalnej, społecznej.
  • Bardzo ważnym elementem na etapie planowania działań profilaktycznych jest zebranie rzetelnych informacji na temat funkcjonowania odbiorców programów profilaktycznych (m. in. zamysły młodzieży co do ich przyszłości, kształtowanie pomysłów edukacyjnych, wyobrażenia swojego dalszego życia). Jest to istotne, ponieważ wpływa na gotowość wchodzenia w różne role społeczne, w tym role osoby, która sprawia problemy. Aktualna sytuacja profilaktyki w Polsce wskazuje na małe zainteresowanie działaniami profilaktycznymi, a występujące zainteresowanie ma charakter wycinkowy i często dotyczy poszczególnych grup odbiorców (np. samych nauczycieli). Ważne jest prowadzenie takich działań, których efektem będzie zainteresowanie profilaktyką reprezentantów wszystkich grup uczestników społeczności szkolnej oraz chęć ich włączenia się w działania o podobnym celu i w podobnych formach. To dopasowanie celów i form rozstrzyga o tym czy po pierwsze działanie będzie się działo długofalowo a po drugie jak będzie skuteczne. Warto tutaj przyjrzeć się takim modelom wspólnot działania, które czynią profilaktykę sprawą społeczności a nie sprawą specjalistów czy też sprawą posiadaczy problemu.
  • Biorąc pod uwagę analizę dotychczasowej sytuacji funkcjonowania profilaktyki w Polsce i wymienione wyżej obszary warto zastanowić się nad reorganizacją modelu przywództwa edukacyjnego. Dotychczas funkcjonujący model ekspercki nie przynosi zamierzonych efektów. Trudności wynikające z funkcjonowania takiego modelu: formalni przywódcy nie są w stanie przejąć obowiązków i załatwić problemów szeregu ludzi, to wymaga wykorzystania kompetencji wszystkich pracowników, wyznaczenie formalnego eksperta może wpływać na obniżenie poczucia odpowiedzialności osób, które zajmują się wykonawstwem działań profilaktycznych, brak uczestnictwa osób realnie zajmujących się wdrażaniem działań profilaktycznych w swoich środowiskach w konstruowaniu programów profilaktycznych wpływa negatywnie na zaangażowanie w ich realizację. W kontekście tych trudności proponowany model przywództwa to model partycypacyjny oparty na wartościach, relacjach, który skupia się na budowaniu sieci, a nie na efektywności – niezbędne jest zaufanie ludzi, żeby rozumieć środowisko i budować projekty adekwatne do oczekiwań i potrzeb środowiska.
  • Istotne w przygotowywaniu programów profilaktycznych jest tworzenie strategii działań alternatywnych dla zachowań dysfunkcjonalnych. Przykładem takiej strategii jest wolontariat, który stwarza możliwości pozytywnego zaangażowania, w przeciwieństwie do działań dysfunkcjonalnych, bezczynności lub bierności. Młodzież zyskuje okazję do działalności społecznej, rozwoju zainteresowań, nawiązania nowych relacji.
SYSTEM ODDZIAŁYWAŃ PROFILAKTYCZNYCH W POLSCE - stan i rekomendacje dla zwiększenia skuteczności i efektywności planowania i realizowania działań profilaktycznych w mikro i makro skali. Projekt realizowany przez Fundację „Masz Szansę” jako zadanie publiczne na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach programu Bezpieczna+. Umowa nr MEN/2016/DWKI/1175 © 2017 Fundacja Masz Szansę

Ta strona korzysta z plików cookie ("ciasteczka"). Pozostając na niej, wyrażasz zgodę na korzystanie z cookies.